"Badanie problemów świadomości narodowej nie jest zadaniem ani łatwym, ani wdzięcznym. Podejmowanie takiego zagadnienia wiąże się z obawą, że wskutek jego złożoności i ograniczonego zasięgu nie będzie ono przedstawione w pełni obiektywnie i z teoretyczno-metodologiczną precyzją. Mając na uwadze wielość uwarunkowań genetycznych i kulturowych tej problematyki, skupiono się głównie na obrazie Niemiec i Niemców w świadomości polskiej młodzieży miast pogranicza, uczącej się w szkołach średnich. Opracowanie oparto na badaniach empirycznych. Składa się ono z czterech wzajemnie powiązanych rozdziałów, mających jednak charakter przyczynkowy. Pierwszy dotycy orientacji teoretycznej. Podjęto w nim próbę określenia i wyodrębnienia pogranicza jako kategorii terytorialnej, etnicznej i kulturowej. (...) W drugim rozdziale skupiono się na analizie postaw młodzieży wobec Niemiec i Niemców. Ukazano przy tym zarówno uprzedzenia i stereotypy, jak i stosunki polsko-niemieckie w świadomości młodzieży. Trzeci rozdział przedstawia opinie młodzieży polskiej na temat lokalnej mniejszości niemieckiej (przychylność lub nieprzychylność). Wreszcie w rozdziale czwartym, ostatnim, ukazano problemy pogranicza jako wartości i podjęto próbę zarysowania socjologii pogranicza. Przyjęto, iż w każdej strefie społeczno-przestrzennej i kulturowej pogranicza między zbiorowościami występują związki odzwierciedlające się w postawach i dążeniach poszczególnych grup etnicznych i narodowych. Można założyć, że związki te przejawiają się zarówno w tolerancji jak i nietolerancji, poczuciu wrogości i dyskryminacji, nasilonej agresji i alienacji, a także we wzajemnej współpracy i w zrozumieniu odmienności.

Pogranicze stwarza okazję do kontaktów z innością i różnorodnością w sferze gospodarczej i technologicznej, kulturowej i etnicznej, politycznej i wyznaniowej. W społeczeństwie otwartym i demokratycznym pozwala na kształtowanie wspólnych wartości i układów partnerskich. Obszar ten może być jednak również strefą zagrożenia, uniformizmu lub izolacji". - [Fragm. Wstępu]

Spis treści

Wstęp

ROZDZIAŁ I

ZAŁOŻENIA TEORETYCZNE I METODOLOGICZNE BADAŃ

1. Orientacja teoretyczna badń

2. Podstawowe pojęcia

2.1. Pojecie narodu

2.2. Mniejszość etniczna

2.3. Pogranicze

3. Koncepcje badań

4. Uczniowie miast przygranicznych jako przedmiot badań

5. Problematyka i organizacja badań

ROZDZIAŁ II

NIEMCY W ŚWIADOMOŚCI MŁODZIEŻY MIAST POLSKIEGO POGRANICZA

1. Wiedza badanych o Niemcach i Niemczech

2. Wizerunek Niemca w opinii młodzieży

3. Styczności i stosunki społeczne z Niemcami

4. Rodzina i społeczeństwo niemieckie jako układ odniesienia i porównań

4.1. Współczesna rodzina niemiecka jako układ odniesienia

4.2. Wartości religijne w życiu młodzieży

4.3. Społeczeństwo niemieckie jako układ odniesienia

ROZDZIAŁ III

MNIEJSZOŚĆ NIEMIECKA W ŚWIADOMOŚCI MŁODZIEŻY

1. Nobilitacja problematyki etnicznej

2. Mniejszości etniczne w opinii młodzieży

3. Wiedza polskiej młodzieży o lokalnej mniejszości niemieckiej

4. Mniejszość niemiecka jako zbiorowowość lokalna

ROZDZIAŁ IV

CIĄGŁOŚĆ I ZMIANA POGRANICZA POLSKO-NIEMIECKIEGO

1. Problemy socjologii pogranicza

1.1. Badanie społeczności terytorialnych pogranicza

1.2. Badanie poszczególnych segmentów struktury pogranicza

1.3. Badanie procesów przygranicznych

1.4. Badanie instytucji

2. Zjednoczone Niemcy a problemy społeczności pogranicza

3. Euroregionalizacja stref pogranicza

3.1. Regionalizacja w integrowanej Europie

3.2. Euroregiony w strefie pogranicza

4. Zjawiska patologii w strefie pogranicza

4.1. "Juma" jako przestrzeń społeczna deprywacji

4.2. Patologia migracji cudzoziemców

REFLEKSJE KOŃCOWE

BIBLIOGRAFIA

ZAŁĄCZNIKI

ZUSAMMENFASSUNG